Schitterend nieuws
Deze maand verscheen een artikel over Schitterend in Herenhuis Magazine (nr. 3 - 2013 - april/mei). Het artikel gaat over mijn werk als kunstenaar en restaurateur, én over de bijna-vergeten decoratieve technieken van het schildersvak, die ik in Nederland geherintroduceerd heb. Herenhuis Magazine is een tijdschrift voor een ieder met een passie voor historische panden (wonen, lifestyle, ambacht & restauratie, historie & onderzoek). Herenhuis heeft de tekst en foto's tot een werkelijk prachtig artikel gemaakt. Benieuwd? Lees dan hieronder de tekst en klik aan de linkerzijde op de fotoslider om alle bijhorende foto's te zien.
De schoonheid van decoratief glas en bladgoud.
Van jongs af aan is Erik Winkler gefascineerd door de schoonheid van vergulde ornamenten, gedecoreerd vensterglas en antieke spiegels in monumentale huizen. Ook na zijn studie Kunstgeschiedenis in Amsterdam blijft die fascinatie. Erik krijgt enorme waardering voor het vakmanschap waarmee de schilders van weleer de objecten maakten. Hij wil het zelf óók kunnen; een jarenlange studie om die ambachtelijke technieken tot in de finesses te beheersen volgt.
Het kleinste zuchtje wind doet bladgoud verdwijnen.
Het atelier van Erik Winkler bevindt zich in Diemen, onder de rook van Amsterdam. Buiten aan de gevel trekt een bijzonder reclamebord de aandacht; een houten gesneden paneel met vergulde letters en handgeslepen, verzilverd glas. Naast de voordeur siert een verguld cijfer ‘14’ de vuurrode brievenbus. Beide objecten verraden wat hierbinnen gemaakt wordt. “Welkom bij Schitterend.” zegt Erik wanneer hij de voordeur opent. “In dit familiebedrijf, dat ik jaren geleden met mijn broer Ferry van onze ouders overnam, heb ik mijn atelier.” Erik loopt naar een grote werktafel waar hij de achterzijde van glas aan het het vergulden is. “Zachtjes lopen hoor....bladgoud is zó teer, dat het kleinste zuchtje wind dit blaadje doet verdwijnen.”
Een rondgang door het atelier leert dat Erik diverse soorten objecten maakt, allen op basis van ambachtelijke schilderstechnieken, zoals vergulden, (antiek) verzilveren, glasetsen en hout- en marmerimitatieschilderen. Verspreid in de ruimtes zijn de resultaten van die technieken te bewonderen: vergulde borstbeelden, geëtste deurvensters, Mousseline glas-voorbeelden, antiek verzilverde panelen en vergulde achter-glas kunstwerken. De objecten bevinden zich in verschillende stadia van oplevering. “Het grootste deel zijn commerciële opdrachten. En een klein deel maak ik als voorbeeldmateriaal. Als iemand het kopen wil dan kan dat. Alhoewel ik van sommige objecten, na wekenlang eraan werken, maar met moeite afscheid zou kunnen nemen.”
Met de paplepel ingegoten.
De interesse voor de ambachtelijke schilderstechnieken ontstaat al jong, wanneer zijn ouders hem laten kennismaken met geschiedenis, kunst en architectuur door hem tijdens vakanties mee te nemen naar musea, landhuizen en kerken. Zo leerde Erik schoonheid, vakmanschap en kunst waarderen. Daarnaast keek hij over zijn vader’s schouder mee wanneer deze aan het vergulden, decoratieschilderen of zeefdrukken was. En zo werd de liefde voor schitterende dingen dus met de paplepel ingegoten. Een studie Kunstgeschiedenis & Archeologie aan de UVA (Amsterdam) was dan ook een bijna vanzelfsprekende keuze.
Bijna vergeten.
In zijn zoektocht naar informatie over ambachtelijke schilderstechnieken ontdekte Erik dat er bijna geen literatuur beschikbaar was. Sinds WOII verdwenen de objecten, en daarmee de technieken, steeds meer uit de huizen en het straatbeeld. Deels had dat te maken met de snelheid van de wederopbouw, met het ‘uit de mode raken’, maar ook vanwege het gevaar bij het productieproces. “En in geval van glasetsen had het er ook mee te maken dat degenen die dat vroeger zo kundig deden jong overleden, doordat ze blootgesteld werden aan gevaarlijke stoffen. De kennis werd nauwelijks overgedragen.” Als een soort van Baantjer ging Erik op onderzoek uit. In oude boeken vond hij recepturen, die hij vervolgens moest uitwerken naar de eenheden en producten van nu. Om zich in de praktijk te scholen volgde hij diverse opleidingen in het buitenland, waaronder Canada, USA, Groot-Brittannië, Duitsland en Tsjechië. “Verspreid over de wereld bevindt zich nog versnipperde kennis. Ik heb die kennis samengevoegd en als enige in Nederland heb ik nu het complete palet oude schilderstechnieken in de vingers.” zegt hij trots.
Restauraties en replica’s.
Schitterend is de naam waaronder Erik sinds een aantal jaren beroepsmatig glas en andere materialen decoreert. Zijn werkbank ligt vol met diverse soorten penselen en potjes met mysterieuze inhoud. Verscholen in een kast liggen chemicaliën die voor sommige technieken, zoals etsen en verzilveren, gebruikt worden. De bladgoud snippers die her en der verspreid liggen geven letterlijk een gouden schittering aan het atelier. “Hier maak ik replica’s, restaureer ik objecten en creëer ik vlakglas kunstwerken.” zegt Erik. “Het is écht precisiewerk. Het vraagt oog voor detail, concentratie, maar vooral kennis van zaken. Dat begint al bij het aannemen van een opdracht. Moet ik een restauratie of replica maken? Op welke ondergrond moet ik werken? Met welke materialen en technieken? Komt het object binnen of buiten te hangen?” Op basis van die analyse bepaalt Erik hoe hij het project zal aanpakken en hoeveel uren of dagen hij er ongeveer mee bezig zal zijn.
Geëtst en Mousseline vensterglas.
Op een werkbank ligt een replica van een vooroorlogs geëtst deurvenster waar Erik aan gewerkt heeft. “Een antiek venster en een kind dat met een bal speelt gaan niet samen.” aldus Erik. “Droevig vroeg de eigenaar of ik het het venster in oude staat kon herstellen. De doos met vele glasscherven vertelde mij dat restaureren helaas niet meer mogelijk was.” Erik stelde voor een replica te maken door een nieuw venster met zuurt te etsen. “Met groot geduld heb ik de scherven in elkaar gelegd. Na uren puzzelen werd het bloemdessin zichtbaar en kon ik het oorsponkelijke ontwerp reproduceren. Ik heb het vensterglas in verschillende kleurtonen geëtst, waardoor er veel dieptewerking ontstaat.” Dat dat niet geheel zonder gevaar is is te zien aan de uitdossing die Erik tijdens het glasetsen moet dragen; een beschermende over-all, veiligheidsschort, handschoenen en gelaats- en tevens gasmaker. “Veiligheid staat hier voorop!”.
Een andere manier om vensterglas decoratief te bewerken is de Mousseline-techniek. Mousseline-glas werd in grote herenhuizen toegepast voor decoratieve bovenlichten, scheidingswanden en en-suite deuren. “Ik voorzie het glas van een mooi patroon. Ik heb de hand weten te leggen op originele 19e eeuwse catalogi, waardoor ik veel authentieke patronen kan reproduceren.”
Antieke spiegels.
Een ander specialisme van Erik is het handmatig verzilveren van glas. Deze techniek gebruikt hij enerzijds om kunstwerken te maken en anderzijds om antieke spiegels te maken. “In monumentale panden zie je vaak moderne spiegels hangen. Tijdens restauratiewerkzaamheden zijn de oude spiegels gebroken, uit de originele antieke lijst gehaald en door gloednieuwe spiegels vervangen. Ik kan daar met grote frustratie naar kijken. Gelukkig beseffen steeds meer mensen dat een verweerde spiegel beter bij de tijdsgeest en historie van de lijst past en het geheel zo meer karakter geeft.” Erik past diverse methodes toe om glas antiek te verzilveren. De effecten ervan zijn evenzo divers.
Afwisseling.
De constante afwisseling tussen oud en nieuw, restauratie en replica, maakt zijn werk uitdagend. Er zijn geen pasklare oplossingen, iedere opdracht is uniek. “Ik hoop dat mensen genieten van de objecten die ik voor hun woning gemaakt heb; dat mijn werk de woning een authentieke uitstraling en meerwaarde geeft.”
De meestervergulder vertelt bladgoudverhalen.
Winkler heeft ook een naam opgebouwd als meestervergulder van achter-glas-kunst (ook wel Hinterglas Malerei, of Verre Églomisé genoemd). Dat is onder andere te zien aan de vele glaskunstwerken die in zijn atelier aan de muur hangen. Aan de achterzijde van het glas is bladgoud verwerkt; van zilver lijkend 12 karaats, tot aan diepgeel puur 24 karaat goud.
Eeuwig bladgoud.
Al sinds de klassieke oudheid wordt glas verguld. Wereldwijd werd en wordt goud gewaardeerd vanwege de warme gloed. “Goud is een van de beste reflectoren van licht die er bestaan. Er is slechts een beetje licht voor nodig om het bladgoud te laten schitteren. En goud oxideert niet, wordt nooit dof. Wist je trouwens dat één kilogram goud zó dun gewalst kan worden dat het een oppervlakte van twee tennisvelden (500 m2) krijgt?”.
De edele techniek van achter glas vergulden.
Erik vertelt dat er verschillende methoden zijn om achter glas te vergulden. “Globaal zijn er drie manieren.” zegt Erik. “Bij watervergulden wordt bladgoud aan de achterzijde van het glas verlijmd met een eiwithoudende wateroplossing. Dit zorgt voor een hoogglans vergulding.” legt hij uit. “Dan kun je ook olie-vergulden, waarbij bladgoud met een heldere vernis verlijmd wordt. Dat zorgt juist voor een matglans vergulding.” zo gaat hij verder. “En tenslotte is er het chemisch vergulden. Bij deze techniek wordt geen gebruik gemaakt van bladgoud, maar van in Koningswater opgelost goud.” Winkler past in zijn werk voornamelijk water- en olievergulden toe.
In en om het huis vergulden.
“Maar ik verguld niet alleen achter glas”, aldus Erik. “Ik verguld ook interieur accessoires, zoals hertengeweien, vazen, ornamenten op stucwerk en meubels. En wat dacht je van deze mooie blauwe dame!” Hij laat een ultramarijnblauw geschilderd borstbeeld met bladgouden details zien. Jarenlang heeft hij naar het recept van dit Yves Klein-blauw gezocht, omdat hij het met bladgoud wilde combineren in een kunstwerk. Erik verguldt ook objecten voor buitenshuis, zoals torenhaantjes, gietijzeren hekwerken en wapenschilden.
Geïnteresseerd in de ambachtelijke technieken van Schitterend? Lees hier verder.
