Schitterend nieuws

03-04-2013 Artikel door Schitterend - Schildersblad Nimeto deel 4

Op verzoek van de schildersvakschool Nimeto uit Utrecht heeft Erik Winkler het afgelopen jaar een serie artikels geschreven. Onder de naam 'Verhalen achter Glas' verscheen het eerste deel in maart 2012. Hierin beschreef Erik de geschiedenis van glas als decoratiemedium voor de schilder van weleer. In het tweede artikel (juli 2012) beschreef Erik verschillende glasbewerkingstechnieken. De techniek van het decoratief achter glas vergulden kwam in het derde artikel (december 2012) uitgebreid aan bod. In het vierde en laatste artikel vertelt Erik meer over het versterken van het bladgoudeffect achter glas met behulp van glasbewerking, zoals etsen, slijpen en zandstralen, en verschillende verfdecoraties.  

Noot van de redactie:
Onderstaand artikel wordt vergezeld van mooie foto's. In de tekst wordt verwezen naar fotonummers. Betreffende foto's kunt u terugvinden in de fotoslider die u kunt openen door links op de link 'bekijk alle voorbeelden......' te klikken.

Schittering door reliëf
Ik wil u eerst laten zien hoe ééndimensionaal vlakvergulding eruit kan zien (foto 1). Vergulding komt pas goed tot zijn recht als er reliëf op het oppervlak aanwezig is, waardoor er niet één lichtreflectie te zien is maar meerderen. Op foto 2 ziet u daar in de vorm van uitgezaagde 3D-letters een voorbeeld van. Een ander voorbeeld is foto 3; hier ziet u een hertengewei. Zowel de letters als het gewei heb ik enkele jaren geleden verguld. In vergelijking met de vlakvergulding van foto 1 lijken de 3D-letters (tevens foto’s  4, 5 en 6) en het gewei veel méér te schitteren. Dat komt door het reliëf. Hiermee wil ik dus benadrukken dat het erg belangrijk is om aan een te vergulden glasoppervlakte een reliëf toe te voegen.
De verschillende manieren om glas van een reliëf te voorzien, bijvoorbeeld door het te etsen, slijpen, graveren of zandstralen, geven daarmee het vergulde of verzilverde glas een veel opvallender effect van schittering en dus een grotere attentiewaarde.

Attentiewaarde vergroten
Bij het vervaardigen van reclamevensters was het de schilders er destijds aan gelegen de reclameboodschap allure én attentiewaarde te geven. Een reclameobject moest natuurlijk opvallen. Dat deed men niet alleen door het glas reliëf te geven, zoals hierboven genoemd, maar ook door verschillende kleuren (3D) letters toe te voegen en schaduwen, kleurovergangen en ornamenten te schilderen (foto’s 7 en 8). Afbeeldingen werden direct áchter het glas in spiegelbeeld geschilderd (foto 9); Een schilder moest in omgekeerde volgorde denken en schilderen, want wat normaliter bij een schilderij als laatste geschilderd wordt, zal bij glas juist als eerste aangebracht moeten worden.

À la Française
In Frankrijk, en met name in Parijs, was het vanaf 1840 tot heden gebruikelijk om afbeeldingen niet op (of eigenlijk ‘achter’) het glas te schilderen, maar op canvas. Dat canvas werd vervolgens achter het glas geplaatst. Tijdens mijn onderzoek in Parijs heb ik diverse gevels en interieurs van bakkerswinkels bestudeerd. Vele bakkerijen waren, sommigen zelfs al meer dan 100 jaar, in hetzelfde pand gevestigd. De decoraties aan de gevels waren vaak even zo oud. Foto 10 is daar een goed voorbeeld van: U ziet een handgeschilderd stuk canvas dat aan de achterzijde van een glaspaneel geplaatst en vervolgens aan de buitenzijde bevestigd is. Het paneel hangt naast de entree van de bakkerswinkel.  De beeltenis verleidt de voorbijganger om naar binnen te stappen, want een winkel die van buiten zó mooi is móet wel heerlijke baquettes verkopen.
Op foto 11 ziet u twee soortgelijke geschilderde stukken canvas, maar deze zijn gezien de afbeelding voor een volailler, oftewel poelier, bedoeld.
Foto 12 is een door mij zelf gemaakt glazen reclamepaneel voor een Nederlandse bakkerij inclusief een handgeschilderde molen op canvas, geïnspireerd op de Franse stijl.
Een ander voorbeeld van canvas achter glas is foto 13. Dit is een detail van mijn kunstwerk l’Art pour l’Art, waarin de hoogglans vergulde lijn de voetjes van de twee  op canvas geschilderde figuurtjes omsluit. In tegenstelling tot franse stijl is er verguld op reliëf geëtst glas.

Overige decoratietechnieken

Marmerimitatie schilderen
Er zijn nog meer manieren om de achterzijde van glas te decoreren. Eén daarvan is het schilderen van de ons zo bekende marmerimitaties. Dit kunt u op foto 14 goed zien; wederom een bakkerswinkel uit Parijs, waarbij de achtergrond van de gevelpanelen van een marmerimitatie voorzien is en waarbij vergulde 3D-letters achter het glas verlijmd zijn.

Verzilveren
Ook verzilveren is een gewaardeerde techniek. Niet alleen om een spiegelend effect te creëren, maar ook om voor een prachtige schittering te zorgen nádat het glas van een reliëf voorzien is. Het maken van reliëf op glas is bijvoorbeeld te zien op het geëtste deurvenster van foto 15, of het Mousseline-gezandstraalde bovenlichtvenster van foto 16. Ga je bewerkt glas vervolgens verzilveren (foto’s 17, 18 en 19), dan onstaan er schitterende effecten. Dit is onder andere te zien op foto 20, een detail van mijn kunstwerk l’Art pour l’Art. De twee vlindertjes en het bloemetje ‘liggen’ in een baan van geëtst glas dat vervolgens chemisch verzilverd is. Rechts en links van de geëtste glasbaan is het glas met een andere techniek bewerkt; daar is het glas op basis van een speciale methode (deels) gebroken, waardoor op veren lijkende scherven ontstaan zijn. Doordat het glas ook op die plekken verzilverd werd, is een flink schitterend effect gecreëerd. Foto 21 laat een glaspaneel zien dat in mijn atelier aan de Stammerkamp 14 in Diemen hangt. Dit glaspaneel is een combinatie van geëtst en gebroken glas dat vervolgens verzilverd en verguld werd.

Verzilveren met vergulden combineren
Behalve zandstralen en etsen, kan glas ook geslepen en gegraveerd worden. En behalve verzilveren is het ook mogelijk dit met vergulding te combineren. Een combinatie van al die technieken is te zien op de decoratieve spiegel uit een Victoriaanse bar in London (foto’s 22 en 23).

Parelmoer appliceren
Een hele bijzondere techniek is het appliceren van parelmoer. De grote vlinder, kleine vlindertjes en bloemetjes van foto 24 zijn met stukjes abelone schelp ingelegd. Voordat die stukjes met de grootste precisie en een vast hand door mij werden ingelegd,  zoals aan de voorzijde van het glaspaneel (l’Art pour l’Art) te zien is. Ook foto 25 laat stukjes parelmoer achter glas zien.

Niet achter, maar voor
In Nederland was het decoreren van reclameglas allemaal wat behoudender, zoals ik ook al in deel 1 van deze serie beschreef. In de periode van ca. 1890 tot ca. 1925 waren er twee Nederlandse bedrijven die aan decoratieschilders zwart glas leverden. Dat zwarte glas werd aan de vóórzijde met een motief of tekst gezandstraald en daarna handmatig ingeschilderd of zelfs verguld. Deze techniek werd vooral gebruikt voor winkelfaçades, grafmonumenten en entreeborden. Mooie voorbeelden daarvan zijn onder andere nog te zien op de façade van een kledingwinkel uit Maastricht (foto’s 26 en 27), voorheen een bloemenzaak/zaadhandel, zoals we op de teksten kunnen lezen. Ook foto 28 van de façade van de apotheek uit het Buitenmuseum van het Zuiderzeemuseum Enkhuizen laat een goed beeld zien van in zwart glas gezandstraalde en vergulde letters.

Eye candy
Tijdens mijn voorbereidingen voor dit artikel ben ik in mijn archief op zoek gegaan naar bijpassende foto’s met de bedoeling u een bescheiden selectie voor te leggen. Maar de keuze was moeilijk, omdat er zoveel prachtige foto’s zijn die ik u niet wil ontzeggen. Bijvoorbeeld nog enkele foto’s van mijn eerder genoemde reis naar Parijs, waar ik de façades van zeer veel boulangeries en charcuteries (slagers) bestudeerd heb. De wijze waarop ze hun waar zowel aan de buitenzijde (foto’s 29 en 30) als aan de binnenzijde (31, plafond) etaleerden is voor mij een ware inspiratiebron. Foto 32 en laat eigen werk zien, waarin ik de achterzijde van glas gebroken en vervolgens verzilverd heb. Foto 33 is een volledig beeld van het al eerder genoemde kunstwerk l’Art pour l’Art. Foto 34 is een detail van het eerder genoemde reclameglas ‘Bakkerij De Molen’, waarin de zéér dunne lijnen (slechts 1 mm dik) van mijn ondertekening en de omliggende ornamenten met de hand verguld zijn. Foto’s 35 en 36 zijn twee fantastische antieke werken van enkele Amerikaanse grootmeesters van 1880 tot 1900. Herkent u de toegepaste technieken al? Kunt u ze onderscheiden?

Snoepje van de week
Ik wil dit vierde artikel graag eindigen met een snoepje van een foto (37), al zeg ik het zelf. Ten tijde van het Wilde Westen, toen de straten nog niet eens bestraat waren, was er in Chicago een atelier die levensgrote glasreclames maakte. Op de foto ziet u een voorbeeld van zo’n heel groot raam waar aan de achterzijde van het glas een effect van gebroken glasschilfers gecreëerd is. Daarna is het reliëfglas verzilverd, de letters verguld en de portretten en kleurovergangen in de banderol met de hand geschilderd. En alles dus aan de áchterzijde van het glas. Leuk om te vermelden is dat de mensen die het glaspaneel vasthouden werknemers van dat atelier waren. Ieder had zijn eigen specialisatie en heeft daarmee voor een deel aan dit schitterende paneel meegewerkt. Het is duidelijk te zien dat ze er trots op zijn. En terecht.

Schitterende technieken
Dit is helaas al weer het laatste artikel uit de serie ‘Verhalen achter Glas’. Ik hoop dat u er van genoten heeft. Wilt meer informatie over de door mij gebruikte decoratietechnieken of foto’s bekijken, neem dan een kijkje op de pagina Overige technieken.

terug naar nieuwsoverzicht

© 2021 Schitterend | info@schitterend.eu | T +31 (0)206999738|   Join me on FacebookInstagram Schitterend.eu  Join me on Instagram | Webpartner Ferry Winkler | Disclaimer | Sitemap